De essentie van de jurisdictionele functie is rechtsgeschillen beslechten, wat een juridisch onderbouwde oplossing impliceert. Weliswaar mag de rechter zelf geen feiten aanbrengen, maar het komt hem in beginsel wel toe autonoom de voorgelegde feiten te kwalificeren en te oordelen welke rechtsregel hij
daarop toepast, ook al wijkt hij daarmee af van de stellingen van de procespartijen . Dit principe wordt uitgedrukt in het adagium “da mihi factum, dabo tibi ius”: “geef mij de feiten en ik – de rechter – geef u het recht.” Op de vraag of de rechter ambtshalve een juridisch middel mag opwerpen, is het antwoord dus
positief, mits bepaalde voorwaarden gerespecteerd worden (zie daarover verder meer).